اف ۲۲ لاکهید مارتین
لاکهید مارتین اف-۲۲ رپتور
لاکهید مارتین اِف-۲۲ رَپتور
لاکهید مارتین اِف-۲۲ رَپتور جنگنده تاکتیکی نسل پنجمِ تکسرنشین، دوموتوره و رادارگریز ساخت شرکتهای لاکهید و بوئینگ است که برای نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا توسعه داده شدهاست.
ژنرال مایکل موزلی حامیان بانفوذ خود را از دست داد.
دو اف-۲۲ در آرایش دنبال کردن نزدیک
حداکثر سرعت: ۲٬۴۱۴ کیلومتر بر ساعت
سرعت بهینه: ۱٬۹۶۳ کیلومتر بر ساعت
بُرد: ۲٬۹۶۰ کیلومتر
وزن: ۱۹٬۷۰۰ کیلوگرم
نوع موتور: پرت اند ویتنی اف۱۱۹، توربوفن
پیش از آغاز به کار رسمی اف-۲۲ در دسامبر ۲۰۰۵ با نام اف-۲۲ای، این هواگرد با نامهای اف-۲۲ و اف/ای-۲۲ شناخته میشد. پس از دوره توسعه طولانیمدت و با وجود مشکلات عملیاتی، نیروی هوایی ایالات متحده قدرت هوایی-تاکتیکی این هواگرد را جزء مهمی از قدرت تاکتیکی هوایی این نیرو توصیف کرد. بیانیه نیروی هوایی بیان میکرد اف-۲۲ با تمام جنگندههای سابق متفاوت است و قابلیتهای رادارگریزی، عملکرد آیرودینامیک و آگاهی موقیتی آن، کارایی بیسابقهای به این جنگنده دادهاست.
نیروی هوایی آمریکا قصد داشت به صورت رسمی ۷۵۰ جنگنده تاکتیکی پیشرفته خریداری کند. در سال ۲۰۰۹ میلادی، این برنامه بهدلیل هزینه بالای تولید، نبود مأموریتهای هوابههوای مشخص که به دلیل تأخیر در برنامه تولید جنگندههای روسی و چینی بهوجود آمد، ممنوعیت صادرات، و توسعه جنگنده چند منظوره اف۳۵، به خرید ۱۸۷ جنگنده عملیاتی محدود شد. آخرین اف۲۲ تولیدی در سال ۲۰۱۲ تحویل نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا شد. به گزارشنشنال اینترست، کمبود فضای کافی برای حمل موشک باعث شده تا اف-۲۲ از خط تولید کنار گذاشته شود و اینگونه نتیجه گرفتند که این ایراد که در ساختار بدنهٔ اف-۲۲ وجود دارد قابل برطرف شدن نخواهد بود. شرکت لاکهید مارتین بهمنظور جلوگیری از ضرر دادن و همچنین تأمین بودجه برای پروژههای آیندهٔ خود درنظر دارد که نسخهٔ صادراتی اف-۲۲ را نیز تولید کند.
جنگنده اف-۲۲ چه قابلیتهایی دارد؟
اف-۲۲ رپتور هواپیمای جنگنده نسل پنجم ساخت شرکتهای لاکهید و بوئینگ است که از فناوری رادارگریزی (Stealth) استفاده میکند. ایالات متحده تنها کشوری است که دارای این هواپیما است.
در اصل اف-۲۲ به عنوان یک جنگنده برای برتری هوایی طراحی شده بود، اما دارای قابلیتهای اضافی است که شامل حمله به زمین، جنگ الکترونیکی و اطلاعات سیگنال میباشد.
لاکهید مارتین پیمانکار اصلی طرح است و تولید بیشتر بدنهٔ هواپیما، سیستمهای سلاح و مونتاژ نهایی اف-۲۲ را به عهده دارد. برنامه بوئینگ شامل بال، بدنه، ادغام آویونیک، و تمامی سیستم آموزش خلبان و نگهداری سیستم است. برای هواپیما اسامی مختلف F-۲۲ و F/A-۲۲ تعیین شده بود و بعدها وقتی به طور رسمی وارد سرویس USAF شد در ماه دسامبر سال ۲۰۰۵ به عنوان اف-۲۲ای نامیده شد.
با وجود یک دوره رشد دنباله دار و پر هزینه، نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا در نظر دارد از اف-۲۲ به عنوان یک جزء حیاتی برای آینده قدرت هوایی تاکتیکی ایالات متحده بهره گیرد.
مشخصات F-۲۲ A:
نوع هواپیما: تک سرنشین
وزن هواپیما بدون بار: ۱۴۳۶۵ کیلوگرم
وزن هواپیما با بار: ۲۵۱۰۷ کیلوگرم
حداکثر وزن برخاستن: ۳۶۲۸۸ کیلوگرم
حداکثر سرعت: ۲۱۳۲ کیلومتر بر ساعت (۲ ماخ)
حداکثر سرعت مقرون به صرفه اقتصادی: ۱۸۲۵ کیلومتر بر ساعت (۱٫۷۲ماخ)
برد عملیاتی با داشتن ۲ مخزن سوخت خارجی: ۲۹۶۰ کیلومتر
شعاع عملیاتی: ۷۵۹ کیلومتر
برد یکنواخت: ۳۲۱۹ کیلومتر
سقف پرواز: ۱۹۸۱۲ متر
فاصله بین ۲ نوک بال: ۱۳٫۵۶ متر
طول کلی بدنه: ۱۸٫۹۰ متر
ارتفاع هواپیما: ۵٫۰۸ متر
مساحت بال: ۷۸٫۰۴ متر مربع
پیشرانه: دو موتور توربوفن F۱۱۹-PW-۱۰۰ PRATT & WHITNEY هر موتور با قدرت رانش ۱۵۶ کیلو نیوتن
تولید و تهیهویرایش
با اتمام مراحل طراحی و آغاز مراحل توسعه مهندسی و ساخت، اف-۲۲ چندین تفاوت بارز نسبت به وایاف-۲۲ پیدا کرد. زاویه پشتی لبه اصلی هواگرد از °۴۸ به °۴۲ رسید، در حالی که تثبیتکنندههای عمودی عقبتر رفته و مساحتشان ۲۰٪ کاهش یافت. برای بهبود دید خلبان، آسمانه به میزان ۷ اینچ (۱۸ سانتیمتر) جلوتر رفت و بخش خنکسازی موتور ۱۴ اینچ (۳۶ سانتیمتر) عقبتر آمد. شکل لبههای عقبی بالها و تثبیتکننده بهبود یافت تا آیرودینامیک، استحکام و پنهانگری هواگرد افزایش پیدا کند. افزایش وزن در حین توسعه منجر به کمی کاهش برد و عملکرد آیرودینامیک شد.
سهم هر یک از سازندگان در ساخت اف-۲۲
ساخت اکثر بخشهای بدنه و مونتاژ نهایی در پایگاه هوایی دابینسواقع در مریتا، جورجیا و به دست پیمانکار اصلی پروژه، لاکهید مارتین انجام شد. بوئینگ وظیفه فراهم آوردن دیگر قطعات بدنه، بخشهای اویونیک و سامانه آموزشی را بر عهده داشت. تولید اف-۲۲ برای افزایش پشتیبانی کنگره از پروژه میان بیش از ۱٬۰۰۰ پیمانکار فرعی از ۴۶ ایالت تقسیم شده و حدود ۹۵٬۰۰۰ شغل بهوجودآورد،هرچند این تقسیم ممکن بود منجر به افزایش زمان و هزینه تولید شود. برای کاهش هزینههای اولیه، اضافه کردن بسیاری از قابلیتها به زمان پس از تولید موکول شد، هرچند این عمل نهایتاً منجر به افزایش هزینه کلی برنامه شد. تولید این هواگرد به مدت ۱۵ سال ادامه داشت و نهایت توان تولید آن در حدود ۲ فروند در ماه بود. نخستین اف-۲۲، که هواگردی برای آزمایشهای توسعه و ساخت بود، در ۹ آوریل ۱۹۹۷ در مریتا با شماره بال ۴۰۰۱ رونمایی شد و اولین پرواز آن در ۷ سپتامبر ۱۹۹۷ انجام شد. در سال ۲۰۰۶، گروه توسعه اف-۲۲ برنده معتبرترین جایزه هوانوردی آمریکا، جایزه کولیر، شدند. با توجه بهفناوریهای پیشرفته بهکاررفته در این هواپیما، پیمانکاران با حملات سایبری و سرقت فناوری مواجه بودند.
نیروی هوایی ایالات متحده در اصل در نظر داشت تا ۷۵۰ فروند از این جنگندهها را با بودجه ۴۴٫۳ میلیارد دلار برای کل برنامه و بودجه ۲۶٫۲ میلیارد دلار برای مرحله تولید خریداری کرده و تولیدشان را در سال ۱۹۹۴ آغاز کند. بررسی عمده هواگرد که در سال ۱۹۹۰ و توسط وزیر دفاع وقت ایالات متحده آمریکا، دیک چینی رخ داد، این رقم را در آغاز سال ۱۹۹۶ به ۶۴۸ فروند کاهش داد. در سال ۱۹۹۷، عدم ثبات بودجه سبب کاهش تعداد کلی به ۳۳۹ فروند شد و این مقدار هم در سال ۲۰۰۳ به ۲۷۷ فروند کاهش یافت. در سال ۲۰۰۴،وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا علیرغم سفارش ۳۸۱ فروندی نیروی هوایی، بار دیگر این تعداد را به ۱۸۳ فروند هواگرد عملیاتی کاهش داد. در سال ۲۰۰۶، یک برنامه تدارکاتی چندساله برای صرفهجویی ۱۵ میلیارد دلاری تدوین و پیادهسازی شد. در آن سال، تصور میشد که هزینه کلی برنامه برای ۱۸۳ فروند اف-۲۲برای توزیع در در هفت اسکادران، حدود ۶۲ میلیارد دلار باشد.کنگره در سال ۲۰۰۸ بودجهای برای ادامه تولید اف-۲۲ تصویب کرد و پنتاگون هم ۵۰ میلیون دلار از ۱۴۰ میلیون دلار بودجه را برای خرید چهار هواگرد اضافی خرج کرد که سبب افزایش تعداد کلی سفارشها به ۱۸۷ عدد شد و برنامه را به دست ریاست بعدی وزارت سپرد.
دو اف-۲۲ آزمایشی اول در قالب بلوک ۱٫۰ برای پروازهای آزمایشی ساخته شدند. هواپیمای سوم در قالب بلوک ۲٫۰ ساخته شد و کاربرد آن برای نمایش ساختار داخلی بدنه و آزمایش واردکردن بار ساختاری کامل روی هواپیما بود. شش هواپیمای آزمایشی دیگر در بلوک ۱۰ و با هدف توسعه و آزمایش بهبودها ساخته شدند؛ کیفیت دو هواپیمای آخر این بلوک در حد جتهای عملیاتی ارزیابی شدهاست. ادامه تولید شامل ۳۷ هواپیمای آموزشی در بلوک ۲۰ و ۱۴۹هواپیمای جنگی در بلوک ۳۰/۳۵ بود؛ یکی از هواپیماهای بلوک ۳۵ برای علوم پروازی در پایگاه نیروی هوایی ادواردز استفاده میشود.
فناوریهای متعدد و جدید استفادهشده در اف-۲۲ باعث افزایش قابلتوجه هزینهها و تأخیر پروژه شدهاست. بسیاری از قابلیتها به ارتقادادنهای هنگام خدمت موکول شدند. این کار با وجود کاهش هزینه اولیه، باعث افزایش هزینه کلی برنامه شد.با اتمام تولید در سال ۲۰۱۱، هزینه تقریبی کل برنامه ۶۷٫۳ میلیارد دلار برآورد شدهاست؛ ۳۲٫۴ میلیارد دلار برای تحقیقات، توسعه، آزمایش و ارزیابی و ۳۴٫۹ میلیارد دلار برای تهیه و تولید ناوگان اف-۲۲. هزینه نهایی تولید هر اف-۲۲ اضافی در سال ۲۰۰۹ حدود ۱۳۸ میلیون دلار برآورد شد.
در آوریل ۲۰۰۶، دیوان محاسبات آمریکا مقرر کرد تا هزینه هر فروند اف-۲۲ معادل ۳۶۱ میلیون دلار باشد. بودجهای ۲۸ میلیارد دلاری هم برای توسعه و آزمایش در نظر گرفته شد. بر اساس تولید ۱۸۱ فروند، هزینه تهیه هر فروند در سال ۲۰۰۶ برابر ۱۷۸ میلیون دلار تخمین زده شد.در پایان فرایند تولید، ۳۴ میلیارد دلار برای تهیه و تدارکات در نظر گرفته شد و در نتیجه، هزینه کلی برنامه به ۶۲ میلیارد دلار و برای هر فروند به ۳۳۹ میلیون دلار رسید. هزینه نهایی برای تیه هر فروند اف-۲۲ اضافی در سال ۲۰۰۹ در حدود ۱۳۸ میلیون دلار تخمین زده شد.دیوان محاسبات هزینه تخمینی تولید هر فروند اف-۲۲ در سال ۲۰۱۲ را در حدود ۴۱۲ میلیون دلار اعلام کرد.
ممنوعیت صادراتویرایش
دو اف-۲۲ در مرحله آزمایش پرواز. جنگنده بالایی نخستین نمونه آزمایشی اف-۲۲ با نام رپتور ۴۰۰۱ است.
بر اساس قوانین فدرال آمریکا و برای حفاظت از فناوریهای پنهانگرایانه و دیگر ویژگیهای پیشرفته این جنگنده، صادرات اف-۲۲ ممنوع است. مشتریان جنگندههای آمریکایی تصمیم به خرید دیگر هواگردهای قدیمیتر از جمله اف-۱۵ ایگل و اف-۱۶ فایتینگ فالکن یا نمونه جدیدتر اف-۳۵ لایتنینگ ۲ گرفتند که شامل فناوریهایی از اف-۲۲ بوده و در عین حال ارزانتر، انعطافپذیرتر و قابل صادرات بودند. در سپتامبر ۲۰۰۶، کنگره طرح ممنوعیت فروش برونمرزی اف-۲۲ را تصویب کرد.با وجود این ممنوعیت، لایحه مجوز دفاعی سال ۲۰۱۰ شامل مقرراتی بود که وزارت دفاع را ملزم به آمادهسازی گزارشی دربارهٔ هزینهها و امکان صادرات اف-۲۲ میکرد و گزارش دیگری هم باید در خصوص تأثیر صادرات اف-۲۲ روی صنعت هوافضای ایالات متحده آماده میشد.
برخی سیاستمداران و مفسران استرالیایی معتقدند که به دلیل شناخته شده بودن قابلیتهای اف-۲۲ و تأخیر و وجود ابهام در توسعه اف-۳۵، استرالیا باید به جای خرید اف-۳۵های برنامهریزی شده، اقدام به خرید اف-۲۲ نماید. با این وجود، تشخیصنیروی هوایی سلطنتی استرالیا این بود که اف-۲۲ از انجام نقش یورش و پشتیبانی هوایی نزدیک ناتوان است، در حالی که اف-۳۵ دارای این قابلیتهاست. دولت ژاپن هم برای انجام برنامه جایگزینی جنگندههای خود نسبت به خرید اف-۲۲ نظر مثبتی داشت. با توجه به گزارشها، در صورت تجهیز نیروی دفاع هوایی ژاپن به اف-۲۲، این نیرو به جنگندههای کمتری برای انجام مأموریتهای خود نیاز پیدا میکرد و همین موجب کاهش هزینههای کارکنان و مهندسی میشد. با این وجود، گزارشی در سال ۲۰۰۹ نشان داد که خرید اف-۲۲ نیازمند افزایش بودجه دفاعی به میزان بیش از یک درصد از تولید ناخالص داخلی بوده که رقمی بزرگتر از حد معمول بهشمار میرفت. با پایان تولید اف-۲۲، ژاپن در دسامبر ۲۰۱۱ اف-۳۵ را به عنوان جنگنده موردنظر خود برگزید.اسرائیل هم به خرید اف-۲۲ علاقه داشت اما در نهایت به دلیل قیمت و ممنوعیت صادرات اف-۲۲، سفارش خود را به اف-۳۵ تغییر داد.
توقف تولیدویرایش
در تمام دهه ۲۰۰۰، نیاز به اف-۲۲ به دلیل افزایش هزینهها و نبود رقبای همسطح آن مورد بحث واقع شده بود. در سال ۲۰۰۶، مسئول محاسبات ایالات متحده، دیوید واکر، تشخیص داد که وزارت دفاع نیاز به سرمایهگذاری بیشتر در اف-۲۲ را «اثبات نکردهاست».مخالفتهای بعدی با این برنامه توسط وزیر دفاع وقت، دونالد رامسفلد، معاون وزیر دفاع، گوردون انگلند، سناتور جان مککین و رئیس کمیته سنا در خصوص خدمات مسلح، سناتور جان وارنرصورت گرفت. برنامه اف-۲۲ در سال ۲۰۰۸ و پس از استعفای اجباری دبیر نیروی هوایی، مایکل واین و رئیس دفتر نیروی هوایی، ژنرال مایکل موزلی حامیان بانفوذ خود را از دست داد.
دو اف-۲۲ در آرایش دنبال کردن نزدیک
در نوامبر ۲۰۰۸، رابرت گیتس، وزیر دفاع وقت، اعلام کرد که اف-۲۲ برای درگیریهای پس از جنگ سرد، همچون درگیریهای عراق و افغانستان مناسب نیست. در آوریل ۲۰۰۹ و با آغاز دورانریاستجمهوری باراک اوباما، وی دستور داد تا تولید اف-۲۲ در سال مالی ۲۰۱۰ به پایان رسیده و تعداد تمام جنگندههای تولید شده، ۱۸۷ عدد باشد. ژنرال جیمز کارترایت، معاون رئیس ستاد مشترک ارتش دلایل خود برای توقف تولید اف-۲۲ را به کمیته خدمات مسلح سنا اعلام کرد. این دلایل شامل تخصیص منابع به اف-۳۵ به جهت فراهم آوردن امکان تولید جنگندههای نسل پنجم برای سه شاخه خدمات نظامی ایالات متحده و حفظ خط تولید اف/ای-۱۸ جهت حفظ قابلیتهای نظامی جنگاوری الکترونیکی در بوئینگ ئیای-۱۸جی گرولر بودند. مسائل مربوط به اطمینانپذیری و در دسترس بودن اف-۲۲ از دیگر مشکلاتی بود که باعث برانگیختن نگرانیها شد. پس از تهدید اوباما مبنی بر وتو کردن هرگونه فرایند تولید بعدی، سنا در ژوئیه ۲۰۰۹ به پذیرش تولید ۱۸۷ فروند هواگرد و توقف تولید آن رأی داد. گیتس اعلام کرد که این تصمیم با توجه به قابلیتهای اف-۳۵ اتخاذ شدهاست و در سال ۲۰۱۰ تعداد اف-۲۲ مورد نیاز را با کاهش عدد آمادگی برای درگیریهای منطقهای بزرگ از دو به یک، به ۱۸۷ عدد محدود کرد. بهطور کلی، هزینه بالای تولید، کمبود مأموریتهای هوایی به دلیل تأخیر در برنامه تولید جنگندههای روسی و چینی، ممنوعیت صادرات و توسعه اف-۳۵ از عوامل دخیل در پایان تولید اف-۲۲ بودند.
در سال ۲۰۱۰، نیروی هوایی ایالات متحده پژوهشی در خصوص تشخیص هزینه نگهداری ابزارهای ساخت اف-۲۲ برای استفاده از آن در برنامه تمدید دوره خدمتانجام داد. در نتایج این پژوهش که توسط ابرشرکت رند به دست آمده تخمین زده شده که راهاندازی دوباره تولید و ساخت ۷۵ اف-۲۲ دیگر نیاز به بودجه ۱۷ میلیارد دلاری خواهد داشت. این مبلغ معادل ۲۲۷ میلیون دلار برای هر هواگرد است که نسبت به قیمت سابق ۱۷۳ میلیون دلاری، ۷۷ میلیون دلار رشد داشتهاست. لاکهید مارتین بیان داشت که راهاندازی دوباره خط تولید به تنهایی ۲۰۰ میلیون دلار هزینه خواهد داشت. ابزارهای تولید و اسناد راهنمای ساخت متعاقباً در انبار ارتش سیراذخیره شدند تا به ابزارهای حفظشده برای حمایت از چرخه عمر ناوگان کمک کند. نگهداری و حفظ ابزارها باعث ساخت اجزای اضافی خواهد شد، چون با توجه به دوره تولید محدود، هواگردی در انبارها ذخیره نشده و همین امر منجر به مراقبت قابل توجه در زمان تعمیرات شدهاست. در تلاشهای بعدی برای بازیابی ابزارهای ساخت، مشخص شد که تمام مخازن و انبارها خالی هستند.
«مثل همیشه، وقتی بحث در خصوص اف-۲۲ یا هر برنامه دیگری باشد، پنتاگون نمیتواند بیش از نیازمان به کار ادامه بدهد.»
رابرت گیتس، وزیر دفاع، در حال صحبت در خصوص توقف تولید.
توسعه همتایان روسی و چینیِ اف-۲۲ نگرانیهایی را برانگیخت و در سال ۲۰۰۹، ژنرال جان کورلی، رئیس فرماندهی نبرد هوایی آمریکااعلام داشت که ناوگانی متشکل از ۱۸۷ اف-۲۲ کافی نخواهد بود، اما گیتس نگرانی ژنرال را رد کرد. در سال ۲۰۱۱، گیتس بیان کرد که توسعه جنگنده نسل پنجم چین زمانی انجام شده که سفارش نهایی اف-۲۲ داده شده بوده و حتی با وجود تأخیر در ساخت و تحویل اف-۳۵، ایالات متحده در سال ۲۰۲۵ برتری آشکاری در زمینه هواگردهای پنهانکار خواهد داشت. در دسامبر ۲۰۱۱، صد و نود و پنجمین (و آخرین) اف-۲۲ از میان ۸ فروند هواگرد آزمایشی و ۱۸۷ فروند هواگرد عملیاتی، ساخته شده و در ۲ مه ۲۰۱۲ به نیروی هوایی تحویل داده شد.
در آوریل ۲۰۱۶، کمیته فرعی نیروهای تاکتیکی هوایی و زمینی کمیته خدمات مسلح مجلس نمایندگان پیشنهاد قانونی را داد که به موجب آن، نیروی هوایی مسئول انجام پژوهشی در خصوص هزینه امور مربوط به ادامه تولید اف-۲۲ شود. وزیر دفاع وقت، رابرت گیتس، سفارش را به ۱۸۷ فروند تقلیل داده بود تا سرمایه موردنیاز برای عملیاتهای غیرعادی جاری در عراق و افغانستان به دست آید. از همان زمان، قانونگذاران و پنتاگون هشدار دادند که سامانههای جنگاوری هوایی روسیه و چین در زمینهٔ برتری هوایی در حال پیشی گرفتن از رقبای آمریکایی خود بودند.لاکهید برای افزایش تعداد اف-۲۲های در دسترس، پیشنهاد داد تا ۳۶نسخه اولیه آموزشی رپتور بلوک ۲۰ به نسخههای عملیاتی بلوک ۳۰/۳۵ تبدیل شوند. در ۹ ژوئن ۲۰۱۷، نیروی هوایی گزارشی به کنگره فرستاد و اعلام کرد که به دلیل مشکلات اقتصادی و عملیاتی، برنامهای برای آغاز دوباره خط تولید اف-۲۲ ندارد. تخمین زده میشد که ساخت ۱۹۴ اف-۲۲ اضافه در حدود ۵۰ میلیارد دلار هزینه داشته باشد؛ معادل ۲۰۶–۲۱۶ میلیون دلار برای هر فروند که شامل قریب به ۹٫۹ میلیارد دلار برای هزینه شروع دوباره خط تولید و ۴۰٫۴ میلیارد دلار برای هزینههای تهیه جنگندههاست.
یک فروند اف-۲۲ در حال آزادسازی منوّر
نخستین هواگرد با قابلیت نبرد و با نرمافزار بلوک ۳٫۰ نخستین پروازش را در سال ۲۰۰۱ انجام داد. اولین برنامه ارتقا با نام اینکریمنت ۲ در سال ۲۰۰۵ روی جنگندههای بلوک ۲٫۰ انجام شد و امکان بهکارگیری مهمات تهاجم مستقیم مشترک را در این جنگندهها فراهم کرد. از شماره تولید ۵ به بعد، بدنه هواگرد با استاندارد ارتقایافته ایان/ایپیجی-۷۷وی منطبق شد که سبب شد تا حالتهای متفاوت حمله هوابهزمین با یکدیگر ترکیب شوند.گواهینامه رادار جدید در مارس ۲۰۰۷ صادر شد.
اف-۲۲ رَپتور | |
---|---|
- ۹۸/۱۱/۱۳