عملیات کمان ۹۹

 

بزرگترین عملیات تاریخ نیروی هوایی ارتش چگونه اتفاق افتاد؟

نخستین طرح جنگی ایران، عملیات کمان ۹۹ بود که نیروی هوایی ارتش ایران آن را انجام داد که پاسخی بود به حمله هوایی عراق.

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اول مهرماه 59 مقارن با دومین روز از جنگ تحمیلی، کمان 99 بزرگ‌ترین عملیات تاریخ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران رقم خورد. با بمباران های رژیم بعث عراقدر نخستین روز جنگ نیروی هوایی دنبال پاسخ محکمی بود. برای ارتشی که همیشه خودش را برتر از همسایه غربیش می‌دید، حمله عراق خیلی تلخ بود. فرماندهان این ارتش در جلسه ستاد مشترک به مسئولان گفتند به امام(ره) بگویید ما آماده‌ایم جواب عراق را بدهیم و از ایران و انقلاب دفاع کنیم.

با حمله و تجاوز نیروی هوایی عراق، نیروی هوایی ایران به ناچار با نیروی عراق درگیر شد و طرح نبرد البرز برای مقابله با نیروی هوایی عراق ابلاغ شد. در 31 شهریور 59 رژیم عراق ناجوانمردانه به 15 پایگاه نیروی هوایی ایران حمله کرد. عراق با توجه به پیش‏بینی خود که توان نظامی نیروی هوایی ایران را 30 درصد در نظر گرفته بودند، می‌‏خواست راه را برای نفوذ بیشتر به کشور باز کند. خلبانان نیروی هوایی با انجام عملیاتی به نام انتقام پاسخ محکمی به پایگاه‌های هوایی عراق دادند. آن‌ها در این عملیات پایگاه هوایی شعیبیه، در بصره و پایگاه کوت را مورد حمله قرار دادند. فرماندهان با این حمله می‏‌خواستند نشان دهند که مقابله به مثل فایده‏‌ای ندارد و عراق باید از حمله دوباره صرفنظر کند اما  نیروی هوایی عراق به این امر راضی نبود. پرسنل نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی با دستور فرمانده نیروی هوایی سرتیپ شهید "جواد فکوری" که شخصاً در طرح این عملیات شرکت داشت، شبانه مشغول طراحی، طرح عملیاتی البرز شده و طرح عملیات در واپسین دقایق شامگاه 31 شهریور 59 آماده می‏شود.

طرح عملیات کمان 99

نخستین طرح جنگی ایران، کمان 99 بود که نیروی هوایی ارتش ایران روی میز گذاشت تا جواب حمله هوایی عراق را داده باشد. سحر اول مهر هواپیماهای اف 14 ایران فضای مرز هوایی ایران را از ارومیه تا جزیره خارک پوشش می‌دادند، بعد هواپیماهای شکاری اف 14 و اف 5 پرواز می‌کردند و هدف‌هایشان در خاک عراق را به آتش می‌کشیدند. صبح اول مهر، 150 جنگنده ایرانی در آسمان شهرهای عراق به پرواز درآمدند، بربری، دلحامد و زنجانی از خلبانانی بودند که تاسیسات نفتی اربیل، موصل و کرکوک را به آتش کشیدند. برخی هم به نیروی دریایی عراق در خلیج فارس حمله کردند و برخی به تأسیسات بغداد و بصره.

موقعیت حمله هوایی ایران به عراق در اول مهر 1359،عملیات کمان 99

علت نامگذاری کمان99 چه بود؟

نام طرح عملیاتی "کمان 99" و نام عملیات نیز سایه البرز گذاشته می‌شود. کمان به‌نشانه این است که در این عملیات دورترین نقاط و اهداف در خاک عراق هدف قرار خواهد گرفت در واقع کمان، نشانه پایداری مرزهای ایران توسط آرش کمانگیر است و عدد 99 هم به‌دلیل 99 صفحه‌ای بودن طرح عملیاتی بوده است.

وقتی عراق، حملات هوایی سراسری خود را علیه ایران اسلامی شروع کرد، عملیات تاکتیکی «انهدام نیروی هوایی عراق» جهت کسب برتری هوایی توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در اولین ساعات اول مهرماه بر پایه طرح «نبرد البرز» انجام گرفت. با ابلاغ رمز«کمان 99» هواپیماهای جنگنده بمب افکن و شکاری رهگیر نهاجا در هفت پایگاه هوایی کشور به غرش درآمدند و باندهای پروازی را پشت سر نهادند. هر گروه با بهره‌گیری از سوخت‌گیری هوایی برای انهدام هدف‌های دوردست، یا بدون عملیات سوخت‌گیری در هوا، فضای کشور عراق را شکافتند و اهداف خود را در سراسر خاک عراق در هم کوبیدند.

اهدافی که در داخل پایگاه‌های هوایی دشمن مورد توجه خلبانان بود، شامل باندهای پروازی، پناهگاه‌های هواپیماها، راه‌های خزش، انبارهای مهمات، انبارهای آمادی و قطعات پشتیبانی کننده هواپیماها، مخازن سوخت هواپیماها و خودروها، رادارهای هدایت کننده هواپیماها، برج‌های مراقبت و کنترل، سیستم‌های فرماندهی کنترل پایگاه‌ها، مراکز مخابراتی و انواع آنتن‌های آن بود.

مناطق مورد هدف خلبان‌های نیروی هوایی ارتش

مناطقی که مورد هدف خلبان‌های نیروی هوایی ارتشجمهوری اسلامی ایران در «کمان 99» قرار گرفتند:

خلبانان پایگاه دوم شکاری در تبریز با 48 فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن تایگر «اف- 5» پایگاه هوایی موصل در بخش شمالی عراق در استان نینوا را درهم کوبیدند.

خلبانان پایگاه سوم شکاری در همدان با 16 فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن فانتوم «اف-4 یی» پایگاه هوایی کوت در استان میسان یا العماره عراق را در هم کوبیدند.

خلبانان پایگاه چهارم شکاری در دزفول با تعداد 40 فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن تایگر «اف-5» پایگاه هوایی ناصریه را در استان ذیقار عراق بمباران کردند.

خلبانان پایگاه ششم شکاری در بوشهر با تعداد12 فروند هواپیمای فانتوم «اف-4 یی» پایگاه هوایی شعیبیه در استان بصره عراق را درهم کوبیدند.

خلبانان پایگاه یکم شکاری در مهرآباد تهران با تعداد 12 فروند هواپیمای فانتوم «اف -4 یی» و «اف-4 دی» پایگاه هوایی الرشید در جوار بغداد را درهم کوبیدند.

ضربه‌های کمان 99 به عراق

پایگاه‌های هوایی حبانیه شامل «تموز» و «هضبه» در غرب بغداد، فرودگاه بین‌المللی بغداد، پایگاه هوایی کرکوک در استان کرکوک، فرودگاه المثنی و برخی فرودگاه‌های دیگر در امواج بعدی حملات هوایی بمباران شدند. در موج دوم حملات هوایی، پایگاه یکم و دوم شکاری هر یک با 50 درصد از هواپیماهای آماده خود حمله ور شدند. در این عملیات 11 فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن از بین رفت.

بعد از این حملات هوایی ایران، نیروی هوایی عراق برای مدت طولانی نتوانست بیش از حدود 56 درصد از توانایی خود را به کار گیرد. پایگاه رشید در جوار بغداد که باید به سرعت آماده و درگیر نبرد شود، برابر گزارش اداره دوم سماجا، سرانجام در تاریخ 9 آذر ماه 59 مجدداً عملیاتی شد و این روند کم و بیش در سایر پایگاه‌های هوایی عراق نیز حاکم بود.

در واقع در عملیات کمان 99 جنگنده‌های ارتش توانستند بیش از 60 درصد توان هوایی ارتش عراق را نابود کنند و ارتش عراق تا مدت‌ها نمی‌توانست از نبردهای زمینی، پشتیبانی هوایی پرقدرتی انجام دهد. حتی این عملیات، منجر شد که بسیاری از پایگاه‌های هوایی ارتش عراق تا مدت‌ها عملیاتی نباشد و در بسیاری از موارد، پایگاه‌های نیروی هوایی ارتش بعثی، بیش از سه ماه دچار اخلال بودند.

بیشتر بخوانید

• 5 روز اول جنگ تحمیلی چه اتفاقات سرنوشت‌سازی روی داد؟

خلبان‌های شهید عملیات:

سروان خلبان «منصور ناظریان» با هواپیمای تایگر اف - 5 یی شهید و هواپیما منهدم شد، ستوان یکم «علی‌مراد جهان‌شاهلو» با هواپیمای تایگر اف-5یی شهید و هواپیما منهدم شد. سروان «خدابخش عشقی‌پور» و ستوان یکم «عباس اسلامی نیا» با هواپیمای فانتوم اف - 4 یی، هر دو خلبان شهید و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «غلامحسین عروجی» با هواپیمای تایگر اف-5یی خلبان شهید و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «تورج یوسف» با هواپیمای تایگر اف-5یی شهید و هواپیما منهدم شد.

ستوان یکم «شهرام اویسی» با هواپیمای تایگر اف-5یی خلبان مجروح و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «پرویز حاتمیان» با هواپیمای تایگر اف-5یی خلبان اسیر دشمن و هواپیما منهدم شد. سرگرد «محمد جواد ورتوان» با هواپیمای تایگر اف-5یی خلبان مجروح و هواپیما منهدم شد. سروان خلبان «داریوش یزدانفر» و ستوان یکم «خلبان رهبر» با هواپیمای اف - 4 یی هر دو خلبان سالم اما هواپیما آسیب دید.

خلبان‌ها پیروز به ایران برگشتند و مردم در خیابان‌ها از خلبان‌هایشان استقبال کردند. ایرانی‌ها روحیه گرفتند و عراقی‌ها شوکه شدند. مهدی بشارت، کاردار سفارت ایران در بغداد، می‌گفت: «تلویزیون عراق با آب و تاب از حمله هوایی عراق به ایران می‌گفت و اعلام می‌کرد تمام هواپیماهای ایران را نابود کرده‌اند. خیلی ناراحت بودم. دو روز بعد در دفترم حس کردم که بغداد به لرزه افتاده است. هواپیماها به بغداد حمله کرده بودند. هواپیماهای ایران مثل باران بر سر مؤسسه‌های نظامی و دولتی عراق بمب می‌ریختند. فرودگاه بغداد طوری آسیب دید که تا مدتی قابل استفاده نبود و افراد عادی که می‌خواستند وارد بغداد شوند به اردن می‌رفتند و از اردن با اتومبیل به بغداد می‌آمدند. من و کارمندان سفارت از حمله هوایی ایران سرشار از غرور و شادی شدیم.»